De geleerde lessen (tot op heden) uit dit project zijn samengebracht in het nieuwe rapport ‘Rapportage ZE bouwmaterieel ITGWO’. Download hier de publicatie.
Inleiding
In het initiatief Green Deal Circular Festivals zetten 53 festivals uit 18 Europese landen zich gezamenlijk in om tegen 2025 evenementen zo circulair en klimaatneutraal als mogelijk te maken. Uitgangspunt in dit initiatief is een gezamenlijk ontwikkeld model dat definieert wat circulair en klimaatneutrale festivals zijn. Het Nederlandse festival Into The Great Wide Open (ITGWO) is één van de voortrekkers in dit initiatief en ging in 2023 een samenwerking aan met Topsector Logistiek. Topsector is in dit project de onderzoeks- en rapportagepartner en publiceerde deze week de geleerde lessen. Daarnaast vertaalt Topsector deze ervaringen naar bruikbare lessen en tools voor brede inzet in de festival- en bouwsector.
Bouwmaterieel zoals ruwterreinheftrucks (ook wel Manitou’s genoemd), golfkarretjes voor ruw terrein (zoals gators) en verreikers zijn essentieel voor de op- en afbouw van festivals. Het veelvuldige gebruik van fossiele brandstoffen voor deze machines vormt echter een aanzienlijke belemmering voor het streven naar klimaatneutraliteit. De fossiel aangedreven varianten van deze machines veroorzaken niet alleen de uitstoot van broeikasgassen, maar veroorzaken ook andere emissies. Dit omvat (1) stikstofemissies, die schadelijk zijn voor biodiversiteit en het milieu en binnen natura 2000 gebieden maar zeer beperkt mogen worden uitgestoten, (2) fijnstof, dat gevolgen heeft voor de gezondheid, en (3) geluidsoverlast, wat zowel de gezondheid als het milieu en de lokale gemeenschap negatief beïnvloedt. Deze factoren onderstrepen de dringende noodzaak tot verandering.
Wat kunnen festivals hieraan doen?
Festivals kunnen direct maatregelen nemen om hun impact op deze gebieden te beperken. Een eerste stap om de uitstoot van fossiele broeikasgassen is de transitie van fossiele diesel naar duurzame biobrandstof (HVO-UCO/Tall) voor bestaande apparatuur. Deze optie is vooral interessant wanneer emissievrije apparatuur niet beschikbaar is. Duurzame biobrandstof kan namelijk worden gebruikt in alle huidige dieselmachines (drop-in brandstof). Dit voorkomt het gebruik van fossiele brandstof en vermindert de fossiele CO₂-uitstoot met ongeveer 90%. Voor stikstof, fijnstof en geluidsoverlast doet deze tijdelijke oplossing echter weinig tot niets. Houd ook rekening met extra kosten bij het gebruik van HVO-UCO ten opzichte van fossiele diesel. Al met al is overstappen naar biobrandstof een ‘quick-win’. De echte langetermijnoplossing is echter volledig overgaan op elektrisch of in de (nabije) toekomst groene waterstof.
Huidige stand van zaken
Hoewel de omschakeling naar elektrisch bouwmaterieel misschien ambitieus lijkt, is het duidelijk noodzakelijk en gelukkig steeds haalbaarder. Volledig elektrisch bouwmaterieel wordt geleidelijk beschikbaar in Europa. Reguliere verhuurbedrijven hebben momenteel nog een zeer beperkt aanbod, vooral als het gaat om zwaardere soorten hefapparatuur, zoals ruwterreinheftrucks. De bouwsector loopt hierin al iets voor, vooral omdat steeds meer vergunningen vereisen dat er gebruik wordt gemaakt van geluidsarm bouwmaterieel met beperkte of geen uitstoot. Binnen de bouw ligt de focus met name op het terugdringen van stikstof, maar ook CO2 en fijnstof zijn belangrijke emissies om te reduceren. Verduurzaming in de bouw is georganiseerd in het programma en de routekaart Schoon en Emissieloos Bouwen, waar een ingroei van emissieloos (elektrisch) materieel is voorzien. Deze ontwikkeling heeft een gedeeld belang, waarbij de festivalsector gebruik kan maken van elektrische shovels die al in gebruik zijn in de bouwsector, en tegelijkertijd het gebruik van emissievrij bouwmaterieel kan vergemakkelijken en vergroten. Op deze manier, zoals bij grootschalige mobiele batterijen, kunnen de evenementen- en bouwsector elkaar helpen om de transitie te versnellen.
Proefprogramma: Emissievrij bouwmaterieel voor festivals en evenementen
Dit gedeelde belang is de reden waarom het festival ‘Into The Great Wide Open’, als onderdeel van de Green Deal Circular Festivals, in 2024 een proef is gestart om de haalbaarheid van emissievrij bouwmaterieel in de praktijk te testen. Het programma omvat een samenwerking met het “deelplatform voor emissievrij bouwmaterieel in de bouwsector” Emission-0, wat ervoor gezorgd heeft dat er voldoende emissievrije machines geleverd konden worden aan het festival. Het platform brengt vraag en aanbod van emissievrij materieel samen. Dit maakt het eenvoudiger en overzichtelijker voor de festivalsector om aanbod te identificeren.
Dit gedeelde belang is de reden waarom het festival ‘Into The Great Wide Open’, als onderdeel van de Green Deal Circular Festivals, in 2024 een proef is gestart om de haalbaarheid van emissievrij bouwmaterieel in de praktijk te testen. Het programma omvat een samenwerking met het “deelplatform voor emissievrij bouwmaterieel in de bouwsector” Emission-0, wat ervoor gezorgd heeft dat er voldoende emissievrije machines geleverd konden worden aan het festival. Het platform brengt vraag en aanbod van emissievrij materieel samen. Dit maakt het eenvoudiger en overzichtelijker voor de festivalsector om aanbod te identificeren.
Topsector Logistiek is ook partner in dit project en is verantwoordelijk voor het meten van de emissie-uitstoot, het verzamelen van geleerde lessen en het rapporteren van de resultaten. Het project richt zich op het beantwoorden van vragen, zoals: (1) de algehele haalbaarheid van een emissievrije op- en afbouw van een festival, (2) de toepasbaarheid voor de sector, (3) de bijkomende kennis die nodig is voor bestuurders, bouwbedrijven en andere evenementenorganisatoren, (4) de extra kosten of mogelijke besparingen, en (5) nieuwe gebruikspatronen voor emissievrij bouwmaterieel.
Geleerde lessen vooraf
De eerste inzichten uit de ontwikkelingsfase van het proefprogramma in 2023 leverde al enkele belangrijke lessen op. Voor sommige koplopers is de emissievrije opbouw van festivals duidelijk haalbaar en levert het zelfs veel extra voordelen op, maar er zijn nog aanzienlijke uitdagingen.
Een van de eerste obstakels is de extra inspanning die nodig is door de beperkte beschikbaarheid van materialen en het werken met verschillende leveranciers. Daarnaast zijn de huurkosten van elektrische machines, die dezelfde werklast aankunnen als hun fossiele tegenhangers, momenteel bijna twee keer zo hoog.
Elektrische machines moeten bovendien worden opgeladen, dat vraagt om voldoende (groene) stroomvoorziening op locatie, en er is tijd nodig om deze machines op te laden (langzaam of snel). Dit vereist een goed doordacht plan en specifieke kennis van de bedieners.
Emissievrij transport (zoals elektrische vrachtwagens) voor het vervoeren van bouwmaterieel van en naar het festivalterrein, vooral over langere afstanden, is nog onvoldoende ontwikkeld. Dit brengt extra kosten en logistieke uitdagingen met zich mee.
Ondanks deze obstakels zijn er ook duidelijke voordelen naar voren gekomen: aanzienlijk lagere brandstof- en energiekosten ter plaatse (kWh vs. diesel), geen motorgeluid, geen uitstoot van broeikasgassen, fijnstof of stikstof, en geen olielekken.
Geleerde lessen tijdens het festival
Het festival heeft in de zomer van 2024 plaatsgevonden en heeft waardevolle inzichten opgeleverd ten opzichte van de verkenning een jaar eerder, namelijk:
- Met de juiste kennis van elektrisch materieel, laadinfra en de energiebehoefte is de op- en afbouw van het festival goed te realiseren.
- Het gebruik van de machines zelf beviel erg goed:
- Er was aanzienlijk minder lokale stikstofuitstoot.
- Brandstof kosten voor elektrisch materieel is een stuk lager dan voor fossiele materieelstukken
- De machines waren veel stiller zodat er tijdens het werk goed gecommuniceerd kon worden.
- De batterijen van de machines hielden het gemakkelijk een hele dag vol, dit was boven verwachting.
Er waren ook uitdagingen:
- De kosten voor elektrisch materieel liggen nog altijd hoger dan voor conventioneel materieel, wat een uitdaging vormt voor de business case.
- Het verminderen van de NOx en CO2 uitstoot van de aan- en afvoer logistiek.
- Portals om gegevens uit voertuigen te exporteren zijn in de praktijk nog onvoldoende beschikbaar en lastig toegankelijk
- Aansluiten en ontkoppelen van laadstekkers is nog niet gestandaardiseerd, dit is vaak omslachtig en verschillend per voertuig.
- Startprocedure van voertuigen is verschillend, en dat zorgt voor verwarring.
- Veilig werken met elektrisch materieel is nog een onderbelicht thema.
- Er is nauwelijks tot geen begeleiding voor ZE-materieel vanuit verhuurders en fabrikanten.
- Verkrijgbaarheid van elektrisch materieel is beperkt, waardoor er minder keuzevrijheid is voor de afnemer.
Hoe nu verder?
Om de omschakeling naar emissievrij bouwmaterieel in de hele sector te versnellen is er een gezamenlijke inspanning nodig van organisatoren, leveranciers en overheden.
Festivals en evenementen moeten emissievrij bouwmaterieel gaan vragen aan hun leveranciers en verhuurbedrijven. Investeer bijvoorbeeld in afnamestrategieën voor de lange termijn met leveranciers. Zonder vraag van de klanten zullen leveranciers weinig stimulans voelen om te investeren in emissievrij materiaal.
Zoals in elke sector moeten de leveranciers en verhuurbedrijven (duurzaamheids-)visie en leiderschap tonen door proactief emissievrije alternatieven aan te bieden. Vanuit overheden zal een duidelijke koers verlangd worden om zekerheid te creëren bij zowel de organisatoren als de leveranciers.
We moeten beseffen dat we meer kunnen en moeten samenwerken tussen sectoren. De festival- en bouwsector blijken in veel opzichten complementair te zijn, dat bleek ook uit deze proeftuin. De geleerde lessen (tot op heden) uit dit project zijn samengebracht in het nieuwe rapport ‘Rapportage ZE bouwmaterieel ITGWO’. Dit biedt aanknopingspunten, ook voor kleine bouwbedrijven, om de transitie te maken naar duurzame evenementen. Er is nu al veel mogelijk om emissieloos te werken, laten we dat benutten en uitbreiden.
Topsector Logistiek onderzoekt in haar living lab ‘Elektrificatie en Energielogistiek’ de neveneffecten van de inzet van emissieloos materieel en de optimale energielogistiek. Vanuit praktijkervaringen wordt kennis opgebouwd en gedeeld zodat de gehele bouwsector daarvan profiteert. Het project ITGWO geeft duidelijke lessen voor de bouw- en festivalsector in de (on)mogelijkheden vandaag de dag en geeft aanknopingspunten voor verder onderzoek binnen het programma Mobiele Werktuigen en Bouwlogistiek.
